Depresja w kontekście interdyscyplinarnym

Depresja jest chorobą demokratyczną – może spotkać każdego, bez względu na wiek, płeć, status społeczny czy materialny. Ale jest także chorobą interdyscyplinarną, angażującą bezpośrednio i pośrednio lekarzy niemalże wszystkich specjalności.

U 30% chorych na depresję objawy somatyczne występują przez ponad 5 lat, zanim zostanie ustalone prawidłowe rozpoznanie. Lekarze pierwszego kontaktu natomiast często stykają się z tendencją chorych do ujawniania objawów somatycznych, a nie psychopatologicznych i to  właśnie lekarze rodzinni wielokrotnie diagnozują depresję i podejmują się jej leczenia. 

Współistnienie depresji i chorób somatycznych to problem wielu specjalistów. Szacuje się, że u ok. 50–80% chorych hospitalizowanych na różnych oddziałach szpitalnych występują rozmaite objawy psychopatologiczne.

Na rangę problemu może wskazywać częstość występowania dużej depresji u pacjentów z rozpoznaniem choroby somatycznej:

• Choroba Parkinsona 51%
• Zespoły bólowe ≥ 50%
• Nowotwory złośliwe 20–40%
• Choroby tarczycy 20–30%
• Cukrzyca 10–27%
• Zawał serca 16–28%
• Udar mózgu 23–35%
• Choroba niedokrwienna serca 17–20%
• HIV/AIDS 12%
• Choroba Alzheimera 11%

Dodatkowo notuje się znaczne rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych wśród pacjentów leczonych dermatologicznie. Najczęściej stwierdzanymi nieprawidłowościami wśród pacjentów z łuszczycą, atopowym zapaleniem skóry oraz różnymi postaciami trądzików są zaburzenia nastroju (depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjne, myśli i tendencje samobójcze).

Ponadto warto pamiętać, że każda poważna choroba somatyczna – nie tylko przewlekła, powodująca niesprawność czy zagrożenie życia –  może stanowić czynnik ryzyka wystąpienia zaburzeń psychicznych, które z kolei negatywnie wpływają na compliance, a w konsekwencji pogarszają rokowania.

Somatyczne przyczyny depresji

• Choroby układu krążenia (choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, niewydolność krążenia mózgowego, udary mózgu)
• Choroby narządów miąższowych (niewydolność wątroby, niewydolność nerek)
• Choroby układowe (RZS, toczeń rumieniowaty układowy)
• Choroby skóry (AZS, łuszczyca, łysienie plackowate, liszaj, trądziki)
• Infekcje (gruźlica, kiła, AIDS, grypa, WZW, mononukleoza)
• Niedobory witamin (B1, B12, kwas foliowy)
• Nowotwory
• Zabiegi chirurgiczne (przeszczepy narządów, zabiegi na otwartym sercu)
• Zaburzenia hormonalne i inne zaburzenia przemiany materii (nad- i niedoczynność tarczycy, nad- i niedoczynność przytarczyc, zespół Cushinga, choroba Addisona, niewydolność przedniego płata przysadki, cukrzyca, porfiria, okres przekwitania, okres okołoporodowy,
• okres przedmiesiączkowy
• Zatrucia (tal, ołów)

Czasem także depresja ma przebieg nietypowy, a pojawiające się objawy trudno skojarzyć ponieważ chowają się pod różnymi fizycznymi maskami.

W depresji maskowanej może w ogóle nie być objawów charakterystycznych dla depresji – nie mamy do czynienia z apatią, smutkiem i zmniejszeniem aktywności. Zamiast nich pojawia się uczucie lęku, zaburzenia snu, kłopoty z pamięcią i koncentracją, zmniejszenie libido, duszności, męczliwość, bóle głowy, pleców, czy różnego rodzaju nerwobóle. Często także występują dolegliwości żołądkowo-jelitowe i ze strony układu krążenia. Depresja może też być wynikiem przyjmowanych leków stosowanych w wielu chorobach somatycznych.

W literaturze funkcjonuje także określenie Medically Unexplained Physical Symptoms (MUPS), które w szerszym kontekście definiuje podgrupę pacjentów z fizycznymi objawami niejasnego pochodzenia wynikającymi najprawdopodobniej z przyczyn psychicznych.

Wnioski

Złożoność współwystępowania depresji i innych zaburzeń psychicznych z chorobami somatycznymi implikuje konieczność przybliżenia tego zagadnienia lekarzom wszystkich specjalności, dla których spojrzenie przez pryzmat tak zdefiniowanego problemu może pomóc w ich codziennej pracy z pacjentem. Dlatego też niezmiernie istotne jest podnoszenie kwalifikacji zawodowych wszystkich lekarzy w zakresie diagnozowania i leczenia zaburzeń psychicznych w tym przede wszystkim zaburzeń nastroju.

Joanna Chatizow
Stowarzyszenie AKTYWNIE PRZECIWKO DEPRESJI

Literatura:

1. Lesse S. The masked depression syndrome: results of a seventeen-year clinical study. Am. J. Psychother. 1983; 37: 456–475.
2. Simon GE, Von Korff M, Piccinelli M, Fullerton C, Ormel J. An international study of the relation between somatic symptoms and depression. N. Engl. J. Med. 1999; 341: 658–659.
3. Samochowiec, J., Dudek, D., Kucharska-Mazur, J., et al. Diagnostyka i leczenie depresji u dorosłych – wytyczne dla lekarzy rodzinnych. Naczelna Izba Lekarska (2019).
4. Rajewska J.: Zaburzenia psychiczne spowodowane schorzeniami somatycznymi. W: Psychiatria kliniczna. (A. Bilikiewicz, S. Pużyński, J. Rybakowski, J. Wciórka-red). Tom 2, Urban&Partner, Wrocław 2002; 253-265
5. Dudek D., Siwek M. Współistnienie chorób somatycznych i depresji. Psychiatria, tom 4, nr 1, 17–24, 2007
6. Steuden S., Janowski K.: Choroby dermatologiczne a zaburzenia psychiczne. Przegl. Dermatol., 2000;87:257–261
7. Rajewska J.: Zaburzenia psychiczne spowodowane schorzeniami somatycznymi. W: Psychiatria kliniczna. (A. Bilikiewicz, S. Pużyński, J.Rybakowski, J. Wciórka-red). Tom 2, Urban&Partner, Wrocław 2002; 253-265
8. Kirmayer LJ, Groleau D, Looper KJ, Dao MD. Explaining Medically Unexplained Symptoms. The Canadian Journal of Psychiatry. 2004;49(10):663-672. doi:10.1177/070674370404901003