ŚPIJ… na zdrowie 

Kłopoty z zasypianiem, wczesne wybudzanie czy płytki sen nie dający wypoczynku – to tylko kilka oznak bezsenności. Takie objawy mogą pojawić się w trudnych życiowych sytuacjach lub pod wpływem stresu. Kiedy należy zacząć się tym niepokoić?
Jest wiele różnych przyczyn bezsenności. Stres jest z pewnością jedną z nich. Określone stresujące wydarzenie może prowadzić do bezsenności, najczęściej sporadycznej (w przypadku śmierci bliskiej osoby, rozwodu, problemów w pracy itp.). Również te codzienne stresiki, drobne ale uporczywe, mogą zrobić swoje. Nie można lekceważyć tych problemów, ponieważ udowodniono, że nie leczone okolicznościowe kłopoty ze snem mogą z łatwością doprowadzić do chronicznej bezsenności. Stres może także prowadzić do różnych zaburzeń psychicznych, a statystycznie rzecz ujmując to one właśnie są najczęstszą przyczyną problemów ze snem – depresja, zaburzenia lękowe, uzależnienia, w tym także od leków nasennych. Cierpienie psychiczne nie pozwala zasnąć, jest źródłem niepokoju i napięcia. Bezsenność jest wówczas objawem takiej choroby. Koniecznie wtedy należy poszukać pomocy specjalistycznej. Branie leków nasennych nie jest rozwiązaniem.
U około 15-25% przypadków nie można znaleźć przyczyn bezsenności.

Czy istnieją jasno określone kryteria pozwalające zdiagnozować bezsenność?
Bezsenność jest to subiektywna dolegliwość polegająca na trudnościach w zaśnięciu i/lub utrzymaniu snu albo na braku poczucia wypoczynku i regeneracji. Warunkiem dodatkowym jest utrudnione funkcjonowanie w ciągu dnia.

W praktyce klinicznej przyjęto podział bezsenności na:
• przygodną, trwająca kilka dni, związaną z ostrym stresem, pracą zmianową lub przekraczaniem stref czasowych,
• krótkotrwałą, trwająca do 3 tygodni, będącą wynikiem przedłużania się sytuacji stresowej, choroby czy operacji,
• przewlekłą – powyżej 3 tygodni, która według obecnych klasyfikacji jest już chorobą.

Jakie mogą być konsekwencje bezsenności?
Bezsenność wpływa znacząco na pogorszenie stanu zdrowia. Chorzy na bezsenność są ponad dwukrotnie bardziej narażeni na zachorowanie na chorobę wieńcową. U pacjentów z bezsennością może występować obniżenie odporności. Osoby te częściej skarżą się również na problemy żołądkowo-jelitowe, bóle głowy, karku i krzyża. Psychiczne konsekwencje choroby to między innymi drażliwość, zaburzenia nastroju, kłopoty z pamięcią i koncentracją. Mogą pojawić się zaburzenia lękowe. Ryzyko rozwoju depresji jest u tych pacjentów czterokrotnie większe niż u osób zdrowych. U chorych na bezsenność częściej pojawiają się również problemy z alkoholem i lekami uspokajająco-nasennymi. Wiele z tych osób próbuje leczyć się domowymi sposobami, korzystając z doradztwa osób niekompetentnych. Choroba w znacznym stopniu wpływa na ogólną jakość życia, kontakty zawodowe, rodzinne i towarzyskie.
Skutki bezsenności można rozpatrywać także w kategoriach społecznych. Choroba ma wpływ na częstsze korzystanie z usług służby zdrowia. Bezsenność wiąże się z dwu-trzykrotnie wyższym wskaźnikiem konsultacji w gabinetach lekarskich i dwukrotnie wyższym wskaźnikiem hospitalizacji. Jest jedną z najważniejszych przyczyn nieobecności w pracy, wpływa także na zmniejszenie wydajności. Następstwem bezsenności są też różnego rodzaju wypadki w pracy czy komunikacyjne.
W udzieleniu odpowiedzi na pytanie: czy mamy do czynienia z bezsennością o której należy powiedzieć lekarzowi, może pomóc podany poniżej krótki kwestionariusz.

KWESTIONARIUSZ SAMOOCENY BEZSENNOŚCI 
1. Czy często masz trudności z zasypianiem?
2. Czy budzisz się zbyt wcześnie rano?
3. Jeżeli często budzisz się w ciągu nocy, czy masz trudności z ponownym zaśnięciem?
4. Czy często czujesz się zmęczony/a, gdy budzisz się rano?
5. Czy utrata snu wpływa na twój nastrój w ciągu dnia (powoduje, że czujesz napięcie, rozdrażnienie lub przygnębienie)?
6. Czy utrata snu wpływa na twoją pracę w ciągu dnia (pogorszenie koncentracji i pamięci)?

Wynik:
Jeżeli odpowiedziałeś TAK na dwa czy też więcej pytań, lub jeżeli odpowiedziałeś TAK na pytanie numer 3 – powinieneś omówić te wyniki
ze swoim lekarzem.

Problemy ze snem i depresję często próbujemy łagodzić alkoholem, tabletkami nasennymi, a bywa jednym i drugim naraz. Jakie mogą być tego konsekwencje?
Z reguły bardzo poważne. Pomijam już fakt, że w ten sposób nie tylko nie wyleczymy bezsenności, ale także odłożymy w czasie prawidłowe leczenie. Najgorsze jest to, że od tych środków można się uzależnić i wówczas obok jednego problemu mamy drugi.

Czy można wyleczyć bezsenność? I jak?
Bezsenność przygodną i krótkotrwałą leczyć jest stosunkowo łatwo. Dopuszcza się tutaj branie leków nasennych, zwłaszcza leków nowej generacji, które maja niewielki potencjał uzależniający. Leczenie bezsenności przewlekłej jest bardziej skomplikowane. Podawanie leków nasennych w tym wypadku jest przeciwwskazane, stosuje się niektóre leki przeciwdepresyjne oraz metody niefarmakologiczne – psychoedukację, techniki relaksacyjne, kontrolę bodźców czy chronoterapię. Leczeniem powinien zajmować się specjalista w dziedzinie zaburzeń snu.

Co oznacza pojęcie „higiena snu” i czy moglibyśmy spróbować ułożyć Dekalog dobrego spania?
Higiena snu to zbiór prostych zasad, których stosowanie sprawia, że nasz nocny odpoczynek będzie optymalny. Aby więc dobrze spać,
a rano być wypoczętym i mieć energię do działania, warto przestrzegać następujących zaleceń:

1. Powstrzymać się od używania kofeiny i nikotyny przed snem. 
2. Nie pić alkoholu przed snem; wbrew potocznym opiniom alkohol spłyca sen, może powodować wybudzanie. 
3. Unikać przyjmowania znacznych ilości posiłków i płynów przed zaśnięciem. 
4. Unikać wyczerpującej pracy (nie tylko fizycznej, ale także intelektualnej) oraz intensywnych ćwiczeń fizycznych bezpośrednio 
    przed snem. 
5. Utrzymywać właściwą temperaturę w sypialni. 
6. Zadbać o odpowiednie wyciszenie i odizolowanie pomieszczenia, w którym się sypia. 
7. Udawać się na spoczynek tylko wtedy, gdy jest się śpiącym. Gdy nie można zasnąć lub ponownie zasnąć przez 15-20 minut należy  
    opuścić sypialnię, idąc do innego pomieszczenia, a wrócić do łóżka dopiero wtedy, gdy ponownie czuje się senność. 
8. Wstawać zawsze rano o tej samej porze, bez względu na to, jak długo trwał nocny wypoczynek. 
9. Unikać spania w ciągu dnia. Dopuszczalna jest ewentualnie kilkunastominutowa drzemka. 
10. W sypialni należy powstrzymać się od oglądania telewizji, od pracy (łóżko powinno służyć tylko do spania i aktywności seksualnej). 

Tekst: dr n. med. Dariusz Wasilewski, specjalista psychiatra