Nutripsychiatria – nowa, rozwijająca się dziedzina nauki na styku żywienia i zdrowia psychicznego
Jeszcze dwie dekady temu nikt nie przypuszczał, że dieta może być rozpatrywana jako jeden z zasadniczych elementów profilaktyki i leczenia zaburzeń psychicznych. Dziś jednak coraz częściej mówi się o nutripsychiatrii – interdyscyplinarnej dziedzinie badającej wpływ żywienia, nutraceutyków i mikrobioty jelitowej na funkcjonowanie mózgu i zdrowie psychiczne.
Nutripsychiatria nie zastępuje tradycyjnych metod leczenia, takich jak farmakoterapia czy psychoterapia, ale stanowi ich uzupełnienie. Jej celem jest stworzenie strategii dietetycznych wspierających zdrowie psychiczne, poprawiających skuteczność leczenia oraz zmniejszających ryzyko nawrotów.
Podstawy naukowe – jak dieta wpływa na mózg?
Badania wskazują, że istnieje kilka głównych mechanizmów łączących żywienie z kondycją psychiczną:
- Stan zapalny – dieta bogata w cukry proste, tłuszcze trans i wysoko przetworzoną żywność sprzyja przewlekłemu stanowi zapalnemu, który odgrywa rolę w patogenezie depresji, schizofrenii i choroby afektywnej dwubiegunowej.
- Stres oksydacyjny – niedobór antyoksydantów (witamin C, E, polifenoli) zwiększa ryzyko uszkodzeń neuronów. Z kolei dieta bogata w antyoksydanty wspiera układ nerwowy.
- Mitochondria i metabolizm energetyczny – zaburzenia metabolizmu glukozy i dysfunkcja mitochondriów mogą prowadzić do „hipometabolizmu mózgu”, objawiającego się depresją, problemami z koncentracją czy zaburzeniami pamięci.
- Mikrobiota jelitowa – jelita i mózg komunikują się poprzez tzw. oś mózgowo-jelitową. Zaburzenia mikrobioty mogą wpływać na nastrój, lęk czy funkcje poznawcze. Probiotyki i prebiotyki stają się przedmiotem badań jako wsparcie terapii.
- Neuroplastyczność i czynniki neurotroficzne – składniki diety (np. kwasy omega-3, witaminy z grupy B) wspierają procesy naprawcze w mózgu i rozwój nowych połączeń neuronalnych.
Co mówią badania kliniczne?
Jednym z przełomowych badań był SMILES Trial, które wykazało, że poprawa jakości diety (w kierunku diety śródziemnomorskiej) może prowadzić do klinicznie istotnej poprawy nastroju u pacjentów z depresją.
Inne badania wskazują, że:
- Dieta śródziemnomorska i inne diety tradycyjne (np. japońska, nordycka) mają działanie ochronne wobec depresji i zaburzeń lękowych.
- Dieta ketogeniczna badana jest w kontekście schizofrenii, zaburzeń afektywnych dwubiegunowych czy autyzmu; wstępne wyniki są obiecujące.
- Eliminacja glutenu może poprawiać stan pacjentów z niektórymi zaburzeniami psychicznymi, zwłaszcza schizofrenią.
Rola nutraceutyków i suplementacji
Coraz więcej badań dotyczy pojedynczych składników odżywczych, które mogą wspierać zdrowie psychiczne:
- Kwasy omega-3 (EPA, DHA) – wspomagają leczenie depresji i choroby afektywnej dwubiegunowej.
- Witaminy z grupy B (B6, B9, B12) – ich niedobory wiążą się z wyższym ryzykiem depresji i demencji.
- Magnez, cynk, selen, żelazo – badane są pod kątem redukcji objawów lękowych i depresyjnych.
- N-acetylocysteina (NAC) – wykazuje działanie antyoksydacyjne i potencjał w terapii schizofrenii oraz CHAD.
Jednocześnie specjaliści podkreślają, że suplementacja powinna być dobierana indywidualnie, a najlepiej stosować ją pod kontrolą lekarza i dietetyka.
Perspektywa pacjentów z problemami gastrycznymi
Osoby z zaburzeniami psychicznymi często cierpią także na choroby przewodu pokarmowego (zespół jelita drażliwego, refluks, choroby zapalne jelit). U nich dieta ma podwójne znaczenie – wspiera leczenie chorób somatycznych i jednocześnie poprawia kondycję psychiczną.
Przykład:
- Eliminacja produktów nasilających dolegliwości gastryczne (np. żywności wysoko przetworzonej, alkoholu, nadmiaru kawy) może nie tylko zmniejszać objawy jelitowe, ale również poprawiać samopoczucie.
- Włączenie produktów fermentowanych (kefir, kiszonki) wspiera mikrobiotę, co korzystnie wpływa na oś mózgowo-jelitową.
Wyzwania i perspektywy
Choć rośnie liczba badań potwierdzających znaczenie diety w psychiatrii, nadal potrzebne są:
- randomizowane badania kliniczne potwierdzające skuteczność poszczególnych interwencji,
- personalizowane podejście – nie każda dieta działa tak samo u wszystkich pacjentów,
- integracja w systemie ochrony zdrowia – współpraca psychiatrów, dietetyków i gastroenterologów.
Międzynarodowe Towarzystwo Badań z zakresu Nutripsychiatrii (ISNPR) zaleca dziś:
- stosowanie diet tradycyjnych (śródziemnomorskiej, japońskiej, nordyckiej),
- dbanie o mikrobiotę jelitową,
- suplementację wybranych składników (kwasy omega-3, witaminy B, witamina D).
Psychogastroenterologia – nowa perspektywa kliniczna
Równolegle do nutripsychiatrii rozwija się także psychogastroenterologia – interdyscyplinarna dziedzina łącząca gastroenterologię, psychologię i psychiatrę. Jej przedmiotem zainteresowania są zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego (np. zespół jelita drażliwego, nieswoiste choroby zapalne jelit) oraz ich ścisły związek ze stanem psychicznym pacjenta. W Polsce powstała już Sekcja Psychogastroenterologii Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, co potwierdza rosnące znaczenie tego podejścia w praktyce klinicznej. Psychogastroenterologia zakłada, że skuteczne leczenie chorób przewodu pokarmowego wymaga równoczesnego wsparcia psychicznego – poprzez psychoterapię, farmakoterapię, interwencje dietetyczne i techniki redukcji stresu. Jej rozwój uzupełnia osiągnięcia nutripsychiatrii, pokazując, jak bardzo złożona i obustronna jest relacja między jelitami a mózgiem.
Psychobiotyki – probiotyki dla zdrowia psychicznego
Szczególnym obszarem zainteresowania nutripsychiatrii są tzw. psychobiotyki – szczepy bakterii probiotycznych, które poprzez regulację mikrobioty jelitowej oddziałują na oś mózgowo-jelitową, wpływając na nastrój, poziom lęku i zdolności poznawcze. Do najlepiej przebadanych należą:
- Lactobacillus helveticus Rosell-52 i Bifidobacterium longum Rosell-175 – ich połączenie wykazało skuteczność w redukcji objawów lękowych i depresyjnych w badaniach klinicznych, poprawiając także wskaźniki stresu biologicznego (np. poziom kortyzolu).
- Lactobacillus plantarum 299v – stosowany dotąd głównie w gastroenterologii (np. przy zespole jelita drażliwego), wykazuje również działanie wspierające redukcję objawów depresyjnych i poprawę jakości życia pacjentów.
Psychobiotyki nie zastępują leczenia psychiatrycznego, ale mogą pełnić rolę terapii wspomagającej, zwłaszcza u osób, które oprócz zaburzeń nastroju cierpią na dolegliwości gastryczne.
Podsumowanie
Nutripsychiatria to nowa, ale szybko rozwijająca się dziedzina nauki, która włącza żywienie i suplementację jako element terapii i profilaktyki zaburzeń psychicznych. W świetle badań można mówić o realnym potencjale dietoterapii, nutraceutyków i psychobiotyków we wspieraniu zdrowia psychicznego, zwłaszcza w depresji, zaburzeniach lękowych, schizofrenii czy chorobach neurodegeneracyjnych.
Rozwój psychogastroenterologii oraz rosnąca liczba badań nad psychobiotykami (m.in. Lactobacillus helveticus Rosell-52, Bifidobacterium longum Rosell-175, Lactobacillus plantarum 299v) dodatkowo podkreślają, że jelita i mózg tworzą nierozerwalny system, którego równowaga jest istotna dla zdrowia psychicznego i fizycznego.
Dla pacjentów oznacza to dodatkową nadzieję – poza tabletką i terapią – na odzyskanie równowagi psychicznej dzięki codziennym wyborom żywieniowym i świadomej trosce o zdrowie jelit. Dla specjalistów – konieczność integracji wiedzy psychiatrycznej, dietetycznej, gastroenterologicznej i psychologicznej w trosce o zdrowie pacjenta.
Tekst: Joanna Chatizow
